शेळीपालन उद्योगातील संधी
आजच्या काळात शेतीपूरक व्यवसायांमध्ये शेळीपालन हा एक फायदेशीर आणि कमी भांडवलात सुरू करता येणारा उद्योग मानला जातो. ग्रामीण भागातील अनेक शेतकरी आणि तरुण उद्योजक शेळीपालनाकडे वळताना दिसत आहेत. शेळीला ‘गरीबांची गाय’ म्हणून ओळखले जाते. कमी खर्च, कमी जागा आणि कमी मेहनतीत चांगला नफा मिळवून देणारा हा व्यवसाय आहे.
शेळीपालनाचे महत्त्व
भारतात शेळीपालनाचा इतिहास प्राचीन काळापासून आढळतो. शेळ्यांचे दूध, मांस, शेणखत आणि शेळीच्या कातडीला बाजारात चांगली मागणी आहे. ग्रामीण भागात शेळीपालन हा उपजीविकेचा महत्त्वाचा पर्याय ठरतो. विशेषतः महिला बचतगट, लघुउद्योग गट आणि तरुण उद्योजक यांच्यासाठी हे क्षेत्र मोठ्या प्रमाणावर रोजगार निर्मिती करू शकते.
उद्योगासाठी आवश्यक तयारी
शेळीपालन उद्योग सुरू करताना काही बाबींचे नियोजन करणे आवश्यक आहे. प्रत्येक गोष्टीचा काटेकोर वापर करावा लागतो. शेळ्यांना देण्यात येणारा चारा, निवारा, आरोग्य व्यवस्थापन, पैदास व्यवस्थापन इत्यादींचे योग्य नियोजन करणे गरजेचे आहे.
उद्योगाला लागणाऱ्या निविष्ठांची पूर्वतयारी करावी. यामध्ये शेळ्यांना लागणारे औषधोपचार, नियमित लसीकरण, वाळलेला चारा, दाणेदार खाद्य, तसेच पाण्याची सोय यांचा समावेश असतो. लागणाऱ्या औषधांचा साठा, आवश्यक उपकरणे आणि चाऱ्याची तजवीज करणे उपयुक्त ठरते.
चारा व्यवस्थापन
शेळ्यांच्या आरोग्यासाठी आणि वजन वाढीसाठी योग्य प्रकारचा चारा आवश्यक असतो. शेळी कमीत कमी खाद्य घटकांमध्ये तग धरू शकते. विविध चारा प्रक्रियांचा वापर करून शेळ्यांच्या आहारात गव्हाचे काड, बाजरीचे सरमाड, मक्याचे काड आणि शेतातील इतर दुय्यम पदार्थांचा वापर करावा.
शेळी निकृष्ट प्रतीचा ओला किंवा सुका चारा सहज पचवू शकते. टॅनीनसारखा विषारी घटक किंवा सुबाभळीतील मायमोसीनसुद्धा शेळ्यांच्या पचनसंस्थेला झेपतो. त्यामुळे खर्च कमी होतो आणि उपलब्ध साधनांचा चांगला वापर करता येतो.
शेळी आपली ७० ते ८० टक्के भूक झाडपाला आणि द्विदल चाऱ्यावर भागवते. त्यामुळे ती इतर चराऊ प्राण्यांबरोबर स्पर्धा करत नाही. लिंबासारखा कडू झाडपाला खाऊनही शेळी तग धरते.
शेळ्यांची जात निवड
शेळीपालन करताना बाजारात मागणी असलेल्या जातांची निवड करावी. उदा. उस्मानाबादी, संगमनेरी, जामुनापारी, बीटल, सिरोही, बारबरी, तळी हे जाती शेळीपालनासाठी प्रसिद्ध आहेत.
प्रत्येक जातीचे वैशिष्ट्य, उत्पादन क्षमता आणि बाजारमूल्य वेगवेगळे असते. स्थानिक हवामान आणि बाजारपेठेचा अभ्यास करून योग्य जात निवडावी.
आर्थिक नियोजन
शेळीपालन व्यवसायात आर्थिक नियोजन महत्त्वाचे आहे. उद्योजकाने आपल्या नफ्यातील ठराविक भाग गंगाजळी म्हणून बाजूला काढावा. व्यवसायातील उत्पन्नाचा काही भाग शेळीपालनात पुन्हा गुंतवावा.
उद्योगाचा खर्च आणि उत्पन्न यांचा ताळमेळ ठेवावा. व्यवसाय वाढवण्यासाठी बँक कर्जाचा वापर करू शकतो. पण कर्जाचे हप्ते वेळेवर फेडणे महत्त्वाचे आहे.
शेळीपालनातील संधी
शेळीपालन व्यवसायात विविध प्रकारच्या संधी उपलब्ध आहेत. शेळ्यांचे दूध, मांस, शेणखत आणि शेळीच्या कातडीला स्थानिक आणि राष्ट्रीय बाजारपेठेत चांगली मागणी आहे.
शेळ्यांचे दूध आरोग्यवर्धक असल्याने त्यापासून चीज, लोणी, दही तयार करता येते. शेळीचे मांस चविष्ट आणि पचनास हलके असल्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर मागणी आहे. शेळीच्या शेणाचा वापर जैविक खत म्हणून करता येतो.
शेळीपालनाच्या माध्यमातून दुग्धव्यवसाय, खाद्यनिर्मिती, शेणखत विक्री, शेळीपालन प्रशिक्षण, पैदास केंद्र अशा वेगवेगळ्या शाखा विकसित करता येतात.
निष्कर्ष
शेळीपालन उद्योग हा कमी खर्चात अधिक नफा मिळवून देणारा आणि रोजगार निर्मितीसाठी उपयुक्त पर्याय आहे. योग्य नियोजन, चांगले व्यवस्थापन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास शेळीपालनातून आर्थिक स्थैर्य मिळवता येते.
आजच्या तरुणांनी शेळीपालनाकडे केवळ एक पारंपरिक व्यवसाय म्हणून न पाहता आधुनिक व्यवसाय संधी म्हणून पाहणे गरजेचे आहे. शेतीपूरक आणि लघुउद्योग स्वरूपात शेळीपालन व्यवसाय भरभराटीला नेण्याची मोठी संधी आहे.
हे पण वाचा : Maharshtra Rain Forecast : महाराष्ट्रात मुसळधार पावसाचा इशारा पहा कुठे होईल सर्वात जास्त पाऊस!
