sorghum-ज्वारीचा प्रवास: पोह्यांपासून बियरपर्यंतच्या विविध मूल्यवर्धित उत्पादनांची संपूर्ण माहिती!
परिचय
ज्वारी हे जगातील प्रमुख अन्न तृणधान्यांपैकी एक असून भारतात आणि विशेषतः महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन होते. महाराष्ट्रात होणाऱ्या एकूण ज्वारी उत्पादनापैकी ५०% उत्पादन राज्यातच घेतले जाते. हरित क्रांतीमुळे ज्वारीच्या उत्पादनात वाढ झाली असली तरीही शेतकऱ्यांना अपेक्षित आर्थिक लाभ मिळालेला नाही.
मुख्य समस्या म्हणजे साठवणुकीदरम्यान ज्वारी काळी पडते, त्यामुळे तिचे बाजारमूल्य घटते. मात्र, आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने या ज्वारीचे कवच काढून तिला पांढरी शुभ्र करता येते आणि तिच्यापासून स्टार्च, माल्ट, बियर, लाह्या, शेवया, पोहे यांसारखी विविध मूल्यवर्धित उत्पादने तयार करता येतात. sorghum
आज आपण ज्वारीपासून बनवल्या जाणाऱ्या उद्योगधिष्ठित उत्पादनांची माहिती घेणार आहोत, जी शेतकऱ्यांसाठी आणि अन्नप्रक्रिया उद्योगांसाठी फायदेशीर ठरू शकतात.
ज्वारीपासून तयार होणारी मूल्यवर्धित उत्पादने
१. ज्वारीचे पोहे
तांदळाच्या पोह्यांप्रमाणेच ज्वारीच्या पोह्यांची निर्मिती शक्य आहे. ज्वारीच्या दाण्यांना भिजवून आणि विशिष्ट यंत्राद्वारे चुरडून पोहे तयार करता येतात. हे पोहे चिवडा, उपमा आणि इतर नाश्त्याच्या पदार्थांसाठी वापरले जाऊ शकतात.
२. ज्वारीचे मोतीकरण
तांदळासारखे दिसण्यासाठी ज्वारीला विशेष प्रक्रिया करून चमकदार बनवले जाते. या प्रक्रियेत ज्वारीला ओलावून, शंक्वाकार यंत्राच्या साहाय्याने तिचे बाह्य कवच काढले जाते. परिणामी मोत्यासारखा शुभ्र दाणा तयार होतो.
३. ज्वारीच्या लाह्या
लाह्या हा पारंपरिक प्रकार असून ज्वारीला विशिष्ट आर्द्रता (१८-२०% जलांश) देऊन उच्च तापमानावर प्रक्रिया करून लाह्या बनवल्या जातात. या लाह्यांपासून चिवडा, गोड लाह्या, आणि इतर नाश्त्याचे पदार्थ तयार करता येतात.
४. ज्वारीपासून शेवया
ज्वारीच्या मोतीकरण केलेल्या पिठापासून शेवया बनवल्या जातात. यासाठी पिठात मीठ आणि पाणी मिसळून मशीनच्या साहाय्याने शेवया तयार केल्या जातात. या शेवयांचा उपयोग उपमा, नूडल्स आणि इतर पदार्थांमध्ये केला जातो.
५. ज्वारीपासून माल्ट
माल्ट ही प्रक्रिया म्हणजे धान्याला मोड आणून त्यातील स्टार्च रुपांतरित करण्याची पद्धत आहे. माल्टचा उपयोग पाव, बिस्किटे, नानकटाई आणि बालआहारामध्ये मोठ्या प्रमाणात होतो.
६. ज्वारीपासून बियर
सध्या बियर तयार करण्यासाठी प्रामुख्याने बार्लीमाल्ट (बार्लीपासून बनवलेले माल्ट) वापरले जाते, पण तो महाग असल्याने ज्वारीमाल्ट आणि बार्लीमाल्ट यांचे मिश्रण (६०:४०, ५०:५० किंवा ४०:६०) करून बियर उत्पादनावर संशोधन सुरू आहे.
यामुळे बियरच्या उत्पादन खर्चात कपात होईल आणि शेतकऱ्यांना चांगला फायदा मिळेल.
७. ज्वारीचा स्टार्च
ज्वारीच्या दाण्यात ५०-५५% स्टार्च असते. हे स्टार्च वेगळे करून अन्नप्रक्रिया, कागद, कापड, औषध, सौंदर्यप्रसाधने आणि अन्य औद्योगिक उत्पादनांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते.
ज्वारीवरील संशोधन आणि नव्या संधी
परभणी येथील अन्नतंत्रज्ञान महाविद्यालयाने ज्वारीपासून विविध उत्पादने तयार करण्याच्या संशोधनात यश मिळवले आहे. ही उत्पादने मोठ्या प्रमाणावर व्यावसायिक पातळीवर आणल्यास शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढण्यास मदत होईल आणि ज्वारीला नवे बाजारपेठ उपलब्ध होतील.
निष्कर्ष
ज्वारी ही केवळ भाकरीसाठीच मर्यादित राहिलेली नाही. आधुनिक प्रक्रिया तंत्रज्ञानाच्या मदतीने ज्वारीपासून पोहे, लाह्या, शेवया, माल्ट, बियर आणि स्टार्च यांसारखी विविध मूल्यवर्धित उत्पादने तयार करता येतात.
यामुळे ज्वारीला केवळ पारंपरिक अन्नधान्य म्हणून न पाहता, त्याचा उपयोग उद्योगधिष्ठित उत्पादनांमध्ये करून शेतकऱ्यांसाठी अधिक चांगल्या संधी निर्माण करता येतील. sorghum
हे पण वाचा : ॲग्रिस्टॅक योजनेवरील बहिष्कार अंशतः मागे – कृषी सहाय्यकांचा निर्णय आणि त्यामागील कारणे
