ज्वारी पिकावरील मार्गदर्शन ; बाजार, रोग व लागवड माहिती

ज्वारी पिकावरील मार्गदर्शन ; बाजार, रोग व लागवड माहिती

ज्वारी पिकावरील मार्गदर्शन : ज्वारी हे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे तृणधान्य पीक असून ते अन्नधान्य तसेच जनावरांच्या चाऱ्याच्या दृष्टीने फार उपयुक्त आहे. कमी पाण्यावर तग धरून चांगले उत्पादन देणाऱ्या या पिकाची लागवड खरीप, रब्बी आणि उन्हाळी या तिन्ही हंगामांमध्ये केली जाते. आधुनिक कृषी तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर केल्यास ज्वारीचे उत्पादन आणि गुणवत्ता दोन्ही वाढवता येतात. या लेखात आपण ज्वारी पीक व्यवस्थापनाचे सर्व टप्प्यांवरचे शास्त्रीय मार्गदर्शन पाहणार आहोत.

जमीन आणि पूर्वमशागत

खरीप हंगामातील ज्वारी ही मुख्यतः कोरडवाहू जमिनीत घेतली जाते. मात्र रब्बी व उन्हाळी हंगामात पीक घेताना पाण्याची सोय आवश्यक असते. मध्यम ते खोल, भारी व निचऱ्याची चांगली जमीन ज्वारीसाठी योग्य ठरते. शेताची प्रथम खोल नांगरणी करून नंतर 2-3 कुळवाच्या पाळ्या द्याव्यात. जमिनीतील ओलावा टिकवण्यासाठी उताराच्या विरुद्ध नांगरणी करावी. शेत काडी-कचरामुक्त करून साफ करणे आवश्यक आहे.

सेंद्रिय व रासायनिक खत व्यवस्थापन

ज्वारी पिकाला 4 ते 6 बैलगाड्या कुजलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट प्रति एकर मिसळल्याने मातीचा कस सुधारतो.

माती परीक्षणाअंती खतांचे प्रमाण ठरवावे. सामान्यतः प्रति एकरी:

• नत्र (N): 32 किलो
• स्फुरद (P): 16 किलो
• पालाश (K): 16 किलो

यातील अर्धा नत्र (16 किलो), पूर्ण स्फुरद व पालाश पेरणीसोबत (35 किलो युरिया + 100 किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट + 25 किलो एमओपी) द्यावे. उरलेले नत्र 25-30 दिवसांनी पिकास द्यावे.

पेरणीचा योग्य कालावधी

• खरीप ज्वारी: 15 जून ते 15 जुलै
• रब्बी ज्वारी: 15 ऑक्टोबर ते 15 नोव्हेंबर
• उन्हाळी ज्वारी: 10 ते 15 जानेवारी

ज्वारीचे सुधारित वाण

खरीप हंगाम:

• CCH-5, CCH-1, CCH (Advance)
• हायटेक 3201, 5206
• हरिता-540

रब्बी हंगाम:

• CSH-8(R), CSH-15(R), CSH-13(R), CSH-7(R)
• स्वाती SPV-504, मालदांडी 35-1, सिलेक्शन-3, SPV-1359

उन्हाळी हंगाम:

• मालदांडी 35-1, परभणी मोती, परभणी ज्योती
• फुले रेवती, फुले वसुधा, फुले यशोदा, अकोला क्रांती

बीजप्रक्रिया व पेरणी

बीजप्रक्रियेने सुरुवातीच्या कीड आणि रोगांपासून संरक्षण मिळते.

• थायामेथोक्झाम 70%: 3-5 ग्रॅम प्रति किलो बियाणे
• इमिडाक्लोप्रिड 48%: 10 मि.ली. + 20 मि.ली. पाणी प्रति किलो बियाणे
• गंधक (Sulphur): 3-5 ग्रॅम प्रति किलो बीजावर चोळावे

पेरणी प्रमाण व पद्धत:

• प्रति एकर 3-4 किलो बियाणे
• 45 से.मी. अंतराच्या तिफणीने पेरणी
• दोन चाड्याच्या तिफणीचा वापर खतसोबत पेरणीसाठी उपयुक्त

विरळणी:

• पेरणीनंतर 15-20 दिवसांनी
• दोन रोपांमध्ये 15-20 से.मी. अंतर ठेवावे
• कमजोर, रोगट रोपे काढून टाकावीत

पाणी व्यवस्थापन

ज्वारी कमी पाण्यावर येणारे पीक असले तरी दीर्घकालीन पाण्याच्या अभावामुळे उत्पादनावर परिणाम होतो. खालील नाजूक टप्प्यांवर पाणी आवश्यक:

1. 35-40 दिवस: पीक वाढीची जोरदार सुरुवात
2. 60-65 दिवस: पोटरी येण्याचा काळ
3. 70-75 दिवस: फुलोरा
4. 85-95 दिवस: दाणे भरणे

उन्हाळी ज्वारीसाठी विशेषतः नियमित पाण्याची आवश्यकता असते.

आंतरमशागत व तण नियंत्रण

पीक 40-45 दिवसांचे होईपर्यंत तणमुक्त ठेवणे गरजेचे.

• 2-3 वेळा कोळपणी
• 1 वेळ खुरपणी
• 2,4-D इथाइल ईस्टर 38% – 60 मि.ली. प्रति पंप फवारणी (पीक 30-40 दिवसांचे असताना)
• अट्रॉझिन 50% डब्ल्यू.पी. – 500 ग्रॅम प्रति एकर, पेरणीनंतर पण उगवणीपूर्वी 200 लिटर पाण्यातून फवारणी करावी

कापणी व साठवणूक

पीक परिपक्व झाल्यानंतर कापणी करून कणसे चांगल्या उन्हात वाळवावीत.

• दाण्यांतील ओलावा 10-12% पेक्षा जास्त नसावा
• योग्य साठवणुकीसाठी प्लास्टिक पिशव्या किंवा हवाबंद भांड्यांचा वापर करावा

पीक संरक्षण: कीड व रोग नियंत्रण

प्रमुख किडी:

1. खोडमाशी:
   • बीजप्रक्रिया व वेळेवर पेरणी
   • प्रादुर्भावग्रस्त रोपे नष्ट करावीत
   • क्विनोलफॉस 25% – 30 मि.ली. प्रति पंप
2. खोडकिड:
   • अंडीपुंज काढून नष्ट करणे
   • क्लोरपायरीफॉस 20% – 500 मि.ली./200 ली. पाण्यात
3. मावा, तुडतुडे:
   • इमिडाक्लोप्रिड 17.8% – 40 मि.ली.
   • डायमिथोएट 30% – 200 मि.ली. प्रति 200 लीटर पाणी
4. चिकटा मावा:
   • निंबोली अर्क 5%
   • डायमिथोएट 30% – 200 मि.ली. /200 लीटर पाणी

प्रमुख रोग व नियंत्रण

1. करपा:
   • झायनेब 75% – 500 ग्रॅम
   • मॅनकोझेब 80% – 600 ग्रॅम /200 लीटर पाणी
   • रिडोमिल एम.झेड – 5 ग्रॅम / लिटर पाणी
2. तांबेरा:
   • रोगग्रस्त झाडे नष्ट करावीत
   • झिंक सल्फेट – 0.5% फवारणी
   • सल्फर – 25 किलो / हेक्टर धुरळणी
3. काणी:
   • थायरम किंवा सल्फर – 3-4 ग्रॅम / किलो बीजावर बीजप्रक्रिया

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

प्रश्न 1: ज्वारी किती महिन्याचे पीक आहे?
उत्तर: 4 ते 5 महिन्यांचे पीक (जातीवर अवलंबून)

प्रश्न 2: कोरडवाहू लागवडीसाठी उत्तम वाण कोणते?
उत्तर: मालदांडी 35-1

प्रश्न 3: खोडकिडामुळे कोणती लक्षणे दिसतात?
उत्तर: पोंगे मर होते, पानावर छिद्रे आढळतात

प्रश्न 4: कणसावर कोणत्या किडी आढळतात?
उत्तर: मिजमाशी, अळ्या

प्रश्न 5: रस शोषणाऱ्या किडी कोणत्या आहेत?
उत्तर: मावा, तुडतुडे, कोळी

प्रश्न 6: *ज्वारीवरी

ल रोग कोणते?*
उत्तर: काणी, खडखड्या, बुरशी, तांबेरा, करपा, केवडया

शास्त्रीय पद्धतीने पीक व्यवस्थापन केल्यास ज्वारी पिकातून अधिक व दर्जेदार उत्पादन मिळवणे शक्य आहे. मातीची योग्य मशागत, योग्य पेरणीचा काळ, सुधारीत वाण, खतांचे योग्य व्यवस्थापन, कीड व रोग नियंत्रण, तसेच वेळेवर आंतरमशागत यांचा समन्वय साधल्यास शेतकरी चांगला नफा कमवू शकतो. योग्य साठवणुकीमुळे उत्पादनाची टिकवणूकही शक्य होते. ज्वारी ही शेतीसाठी टिकाऊ, लाभदायक व पोषक पीक आहे.

हे पण वाचा : मोदी सरकार : प्रधानमंत्री धन-धान्य कृषी योजना मध्ये कोणाला लाभ मिळणार?