कृषी संजीवनी प्रकल्प’ – शाश्वत शेतीकडे परभणीची वाटचाल

महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी आणि विशेषतः परभणी जिल्ह्यासाठी एक सकारात्मक व परिवर्तनात्मक पाऊल उचलण्यात आले आहे. राज्य शासन आणि जागतिक बँकेच्या संयुक्त प्रयत्नातून ‘नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प टप्पा २’ या महत्त्वाकांक्षी योजनेला अखेर मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत मंजुरी मिळाली आहे. २९ जून रोजी झालेल्या बैठकीत हा निर्णय घेतल्यामुळे जिल्ह्यातील तब्बल १७३ गावांमध्ये कृषी विकासाचे दार खुले झाले आहे.

प्रकल्पाची पार्श्वभूमी आणि गरज

परभणीसारखा जिल्हा गेल्या अनेक वर्षांपासून कोरडवाहू शेती, अपुरा पाऊस, जलस्रोतांची कमतरता आणि शेतीतील मर्यादित उत्पादकता यामुळे अडचणीत आला आहे. पावसाच्या अस्थिरतेमुळे येथे पीक उत्पादनावर नेहमीच परिणाम झाला आहे. अशा परिस्थितीत हवामान बदलाच्या संकटाला तोंड देण्यासाठी आधुनिक, शाश्वत आणि सेंद्रिय शेतीची आवश्यकता निर्माण झाली आहे.

हीच बाब लक्षात घेऊन ‘नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प’ राबविण्यात येत असून या प्रकल्पाचा दुसरा टप्पा आता सुरू होत आहे.

प्रकल्पाचे स्वरूप आणि उद्दिष्टे

हा प्रकल्प पुढील ६ वर्षांच्या कालावधीत राबविण्यात येणार असून राज्यातील २१ जिल्ह्यांतील ७२,२०१ गावांचा त्यात समावेश आहे. त्यामध्ये परभणी जिल्ह्यातील १७३ गावेही सामील आहेत. या प्रकल्पाचा प्रमुख उद्देश शेतीला आधुनिकतेचा स्पर्श देऊन शाश्वत उत्पादन, नफा व ज्ञान यांचा त्रिवेणी संगम घडवून आणणे हा आहे.

या प्रकल्पात खालील क्षेत्रांवर भर देण्यात येणार आहे:

• मृदा आरोग्य सुधारणा (Soil Health Management)

• जलसंधारण (Water Conservation)

• पीक विविधीकरण (Crop Diversification)

• हवामान आधारित सल्ला व माहिती सेवा

• आधुनिक कृषी तंत्रज्ञानाचा वापर

• शेतकरी गटांचे संघटन आणि प्रशिक्षण

शेतकऱ्यांना मिळणाऱ्या सुविधा

या प्रकल्पाच्या अंतर्गत शेतकऱ्यांना विविध प्रकारच्या सुविधा अनुदानावर उपलब्ध करून दिल्या जाणार आहेत. यामध्ये:

• मृद परीक्षणासाठी सॉइल टेस्टिंग किट्स

• पाण्याच्या शाश्वत साधनांची निर्मिती

• शेतीसाठी आवश्यक असलेली सांस्कृतिक यंत्रसामग्री

• पीक सल्ल्यासाठी डिजिटल अॅप्स आणि सेवा

• हवामानाचा अंदाज देणारे मॉडेल्स व मोबाईल अलर्ट

• प्रशिक्षण व प्रात्यक्षिक कार्यशाळा

शेतकऱ्यांना ‘डोक्यात ज्ञान आणि हातात साधने’ हे तत्व यामुळे प्रत्यक्षात येणार असून ते स्वतंत्र आणि सशक्त निर्णय घेणारे उत्पादक बनतील.

अंमलबजावणी यंत्रणा

या प्रकल्पाची यशस्वी अंमलबजावणी करण्यासाठी जिल्हा कृषी अधिकारी, तालुका कृषी अधिकारी, कृषी सहाय्यक आणि इतर तांत्रिक कर्मचारी यांची जबाबदारी निश्चित करण्यात आली आहे. गावपातळीवर शेतकरी गट तयार करून प्रशिक्षण, मार्गदर्शन, प्रात्यक्षिके, शिबिरे आणि चर्चा सत्रे आयोजित केली जातील.

या सगळ्याचा उद्देश असा की, प्रत्येक गावातील शेतकरी आत्मनिर्भर व्हावा, त्याला माहिती आधारित निर्णय घेता यावेत आणि शेती ही नोकरीसारखी स्थिर आणि फायदेशीर वाटावी.

परभणीसाठी ही संधी का महत्त्वाची आहे?

परभणी जिल्हा सध्या कोरडवाहू पट्ट्यात मोडतो. येथील शेतकरी अनेकदा कमी पावसामुळे पीक अपयशाला सामोरे जातात. या प्रकल्पामुळे जलसंधारण, पाण्याची कार्यक्षम वापर पद्धती, मल्टीक्रॉपिंग (पीक विविधीकरण), शेतीतील यांत्रिकीकरण यामुळे येथील शेती अधिक फायदेशीर आणि शाश्वत होऊ शकते.

तसेच, यामुळे शेती उत्पन्नात वाढ होईल आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न दुप्पट करण्याचा उद्देश पूर्ण होण्यास हातभार लागेल. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा उपयोग, हवामान अंदाज, आणि स्मार्ट शेतीमुळे शेतीचे धोके कमी होतील.

प्रकल्पाचे फायदे एकाच नजरेत:

शाश्वत शेतीचा नवा अध्याय

या प्रकल्पामुळे फक्त उत्पादन वाढणार नाही तर शेतीचे स्वरूप बदलणार आहे. पारंपरिक शेतीतून आधुनिक शेतीकडे वाटचाल होणार आहे. शेती ही फक्त जगण्यासाठीच नाही तर समृद्धी आणि आत्मसन्मानाची वाट ठरणार आहे.

उपसंहार

‘नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प’ हे केवळ एक योजना नसून ग्रामीण शेती आणि शेतकऱ्याच्या जीवनशैलीत बदल घडविण्याचा एक ध्यास आहे. परभणी जिल्ह्यातील १७३ गावांसाठी ही एक सुवर्णसंधी असून, पुढील काही वर्षांत या जिल्ह्यात कृषी विकासाचा नवा अध्याय लिहिला जाणार आहे, याबाबत कुठलाही संदेह नाही.

राज्य शासनाच्या या सकारात्मक पावलामुळे परभणी जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना आधुनिक शेती, टिकावू उत्पादन, आणि आर्थिक स्थैर्य यांचे संजीवनी मिळणार आहे.