जनावरांमध्ये लम्पी रोग कसा पसरतो आणि त्यापासून संरक्षण कसे करावे?

Lumpy Skin Disease (LSD) हा एक अत्यंत धोकादायक आणि संसर्गजन्य रोग आहे, जो मुख्यतः गायी आणि म्हशींमध्ये आढळतो. हा रोग Capripoxvirus या विषाणूमुळे होतो आणि जनावरांच्या त्वचेवर गाठा (लम्प्स) तयार होतात. हा आजार जनावरांच्या आरोग्यासाठी तसेच शेतकऱ्यांच्या आर्थिक दृष्टिकोनातून खूप गंभीर आहे.

लम्पी स्किन डिसीज म्हणजे काय?

लम्पी स्किन डिसीज (LSD) म्हणजे एक विषाणूजन्य त्वचारोग आहे. हा रोग गायी आणि म्हशींसारख्या दुग्धजन्य प्राण्यांमध्ये प्रामुख्याने पसरतो. या रोगात जनावराच्या शरीरावर गाठी निर्माण होतात, ताप येतो, त्वचेला सूज येते आणि दूध उत्पादनात मोठी घट होते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना मोठे आर्थिक नुकसान सहन करावे लागते.

लम्पी स्किन डिसीज कसा पसरतो?

लम्पी रोग प्रामुख्याने डास, माश्या, टिक्स (उवा) सारख्या कीटकांद्वारे पसरतो. हे कीटक जेव्हा संक्रमित प्राण्याला चावतात आणि नंतर निरोगी प्राण्याला चावतात, तेव्हा विषाणूचा प्रसार होतो. खाली या रोगाचा प्रसार होण्याचे प्रमुख मार्ग दिले आहेत:

1. कीटकांच्या चाव्यांमुळे:

डास, माश्या, उवा व टिक्स यांच्या चाव्यांनी विषाणू एका प्राण्यापासून दुसऱ्या प्राण्यापर्यंत पोहोचतो.
हे कीटक गोठ्यात किंवा पशुधानाच्या आसपास असले तरी धोका संभवतो.

2. संक्रमित स्त्रावांमुळे:

लाळ, रक्त, नाक व डोळ्यांतील स्त्रावांमधून लम्पीचा विषाणू पसरतो.
हे स्त्राव जमिनीवर किंवा गोठ्यात साचल्यास निरोगी प्राण्यांमध्ये संसर्ग होऊ शकतो.

3. दूषित दूध:

लम्पीने बाधित झालेल्या गायीचे दूध पिल्यामुळे वासरांमध्ये हा आजार पसरतो.
अशा स्थितीत वासरांनाही गंभीर लक्षणे दिसू शकतात.

4. थेट संपर्क:

संक्रमित प्राण्याच्या संपर्कात आलेल्या निरोगी प्राण्यांना हा विषाणू सहजपणे संक्रमित करू शकतो.

लम्पी स्किन डिसीजची लक्षणे कोणती?

जनावराच्या त्वचेवर ठिकठिकाणी गाठी तयार होणे
तीव्र ताप
भूक मंदावणे
दूध उत्पादनात घट
नाक व डोळ्यांतून स्त्राव
श्वसनाचा त्रास
डोळ्यांची सूज आणि अंधत्व

या लक्षणांची वेळीच दखल घेतल्यास उपचार शक्य होतात.

लम्पी रोग झाल्यास काय धोके असतात?

जनावरांचे मृत्यू दर वाढतो
दूध उत्पादनात लक्षणीय घट
गाभण जनावरांमध्ये गर्भपात
प्रजननक्षमतेवर परिणाम
शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान

लम्पी स्किन डिसीजपासून जनावरांचे संरक्षण कसे करावे?

1. गोठ्याची स्वच्छता:

गोठा नेहमी स्वच्छ आणि कोरडा ठेवावा.
गोठ्यात पाणी, मलमूत्र, कचरा साचू देऊ नये.
गोठ्याभोवती डास व माश्यांचे निर्मूलन करणे आवश्यक आहे.

2. कीटक नियंत्रण:

डास, माश्या, टिक्स यांचे प्रमाण कमी करण्यासाठी कीटकनाशक फवारणी करा.
पशूंच्या शरीरावर डॉक्टरांच्या सल्ल्याने कीटक प्रतिबंधक औषधे लावा.

3. संक्रमित जनावरांचे विलगीकरण:

लक्षणे दिसताच प्राण्याला इतर जनावरांपासून ताबडतोब वेगळे ठेवा.
बाधित प्राण्याची काळजी घेणाऱ्या व्यक्तीने हात, कपडे स्वच्छ ठेवावेत.
असे जनावर गोठ्यातील इतर भागात फिरणार नाही याची काळजी घ्या.

4. गोठ्याचा प्रवेश नियंत्रित करा:

बाहेरील व्यक्ती, वाहनं यांचा गोठ्यात प्रवेश नियंत्रित करा.
प्रवेशद्वारावर चुना किंवा कीटकनाशक मिश्रण टाका.

5. जनावरांना उघड्यावर सोडू नका:

विशेषतः संसर्ग झालेल्या भागात जनावरांना फिरू देऊ नका.
कुरणात चरण्यासाठी पाठवण्याऐवजी बंद जागेत ठेवण्याचा सल्ला दिला जातो.

लम्पी रोगावर उपचार

सध्या लम्पी रोगावर थेट उपचार उपलब्ध नाही, पण लक्षणानुसार उपचार करून प्राण्याला बरे करता येते. सामान्यतः खालील उपचार दिले जातात:

ताप कमी करणारी औषधे
प्रतिजैविके (Antibiotics) – दुय्यम संक्रमण रोखण्यासाठी
द्रवपदार्थाचे सेवन वाढवणे
स्नायू किंवा त्वचेमध्ये सूज कमी करणारी औषधे
इम्युनिटी वाढवणारे सप्लिमेंट्स

लम्पी रोगावरील लस (Vaccine):

सरकारने आणि पशुवैद्यकीय विभागांनी LSD विरुद्ध लसीकरण मोहीम राबवलेली आहे. लसीकरणामुळे रोगप्रसार मोठ्या प्रमाणात थांबवता येतो.

Lumpy Skin Disease हा एक अत्यंत घातक पण योग्य खबरदारी घेतल्यास टाळता येणारा रोग आहे. शेतकऱ्यांनी गोठ्याची स्वच्छता, जनावरांचे वेळोवेळी निरीक्षण, योग्य लसीकरण, आणि कीटक नियंत्रण यांकडे विशेष लक्ष दिल्यास लम्पीचा धोका कमी करता येतो.

जर एखाद्या प्राण्यात लम्पीची लक्षणे दिसून आली, तर ताबडतोब पशुवैद्यकीय डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

हे पण वाचा : गाय गोठा अनुदान योजना – शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी, मिळणार 3 लाख रुपयांपर्यंत अनुदान

Lumpy Skin Disease in Marathi, लम्पी स्किन डिसीज माहिती, जनावरांमध्ये लम्पी आजार, गोठ्यातील रोग, लम्पी रोग प्रतिबंध, Lumpy Rog Upchar, गायींचे आजार, पशुधन संरक्षण, डासांपासून जनावरांचे संरक्षण, गोठ्याची स्वच्छता