राज्यातील धरणे जुलैअखेर तुडूंब; पाणीसाठ्याचा आलेख चढता

राज्यात यंदाच्या पावसाळ्यात चांगल्या पर्जन्यमानामुळे जलसाठ्यांची स्थिती दिलासादायक बनली आहे. महाराष्ट्रातील लहान, मध्यम आणि मोठ्या धरणांमध्ये जुलै अखेरपर्यंत सरासरी ७२.३८ टक्के उपयुक्त पाणीसाठा साचलेला आहे. ही माहिती जलसंपदा विभागाने अधिकृतपणे प्रसिद्ध केली आहे. त्यामुळे आगामी काळात पाणीटंचाईचा धोका कमी होणार असल्याची शक्यता आहे.

२९९७ धरणांचा संपूर्ण आढावा

महाराष्ट्रात एकूण २९९७ धरणे आहेत, यामध्ये लहान, मध्यम आणि मोठ्या स्वरूपातील धरणांचा समावेश आहे. २०२५ च्या पावसाळ्यात या सर्व धरणांमध्ये एकत्रितपणे १०३६.१५१ टीएमसी इतका उपयुक्त पाणीसाठा जमा झाला आहे, जो एकूण क्षमतेच्या ७२.३८ टक्के इतका आहे. ही स्थिती मागील काही वर्षांच्या तुलनेत खूपच सुधारलेली आहे.

कोकण विभाग आघाडीवर

सर्वाधिक पाणीसाठा कोकण विभागात नोंदवण्यात आला आहे. येथे एकूण १७३ धरणे आहेत आणि यामध्ये ८४.८३ टक्के, म्हणजे ११२.४०३ टीएमसी पाणी साठवले गेले आहे. निसर्गाच्या जवळ असलेल्या आणि प्रचंड पावसाचा अनुभव घेणाऱ्या कोकण विभागात ही स्थिती अपेक्षित होती.

अन्य विभागांची स्थिती

नाशिक विभाग: एकूण ५३७ धरणे असून, यामध्ये ६७.५८ टक्के (१४१.६७१ टीएमसी) पाणीसाठा आहे.
पुणे विभाग: ७२० धरणांमध्ये ८२.६२ टक्के (४४३.७५२ टीएमसी) पाणीसाठा झाला आहे.
मराठवाडा विभाग: ९२० धरणे असून, ५८.९७ टक्के (१५१.२०९ टीएमसी) पाणीसाठा आहे.
अमरावती विभाग: २६४ धरणे आहेत आणि ६२.४२ टक्के (८३.३६४ टीएमसी) पाणीसाठा आहे.
नागपूर विभाग: ३८३ धरणांमध्ये ६४.१३ टक्के (१०५.१६४ टीएमसी) पाणीसाठा जमा झाला आहे.

ही आकडेवारी पाहता पुणे आणि कोकण विभागात पावसाचे प्रमाण सर्वाधिक असल्याचे स्पष्ट होते. तर मराठवाडा विभागात काहीशी पिछाडी असल्याचेही लक्षात येते.

प्रमुख मोठी धरणेही भरली

राज्यातील तीन प्रमुख धरणांमध्येही चांगला साठा झाला आहे:

उजनी धरण: ९८.८८ टक्के भरले असून, ११५.९३ टीएमसी पाणी साठवले आहे.
कोयना धरण: ८३ टक्के भरले असून, ८७.३८ टीएमसी पाणी साठवले आहे.
जायकवाडी धरण: ९३.६४ टक्के भरले असून, ९६.२० टीएमसी पाणीसाठा झाला आहे.

ही मोठी धरणे राज्याच्या पाणीपुरवठा व्यवस्थेतील कणा मानली जातात. त्यामुळे त्यांच्यातील भरगच्च पाणीसाठा राज्यासाठी सुखदायक ठरतोय.

मुंबई, ठाणे व नवी मुंबईस दिलासा

मुंबई आणि उपनगर क्षेत्रासाठी पाणीपुरवठा करणाऱ्या धरणांमध्येही समाधानकारक पाणीसाठा झाला आहे:

बृहन्मुंबई महानगरपालिकेच्या नियंत्रणाखालील पाच धरणांमध्ये ९६.२४ टक्के (१७.१० टीएमसी) पाणीसाठा आहे.
ठाणे महापालिकेला पाणीपुरवठा करणाऱ्या बारावी धरणात ११.२५ टीएमसी पाणी साठले आहे.
नवी मुंबईसाठी आवश्यक असणाऱ्या मोराबे व हेटवणे या धरणांमध्ये ९.९१८ टीएमसी पाणीसाठा आहे.

या साठ्यामुळे मुंबई व उपनगरी भागातील नागरिकांची पाण्याची चिंता दूर होणार आहे.

मुळशीमध्ये सर्वाधिक पाऊस

या वर्षी सर्वाधिक पावसाची नोंद मुळशी धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रात झाली आहे. तेथे तब्बल ४९१४ मिमी पावसाची नोंद झाली आहे. इतर भागांतील पर्जन्यमान खालीलप्रमाणे:

घाटघर: ३५६९ मिमी
महाबळेश्वर: ३५६२ मिमी
लोणावळा: ३१९० मिमी

या पावसामुळे संबंधित धरणांमध्ये जलसाठा भरून निघाला आहे. त्यामुळे या भागांतील शेती, उद्योग, आणि शहरातील पाणीपुरवठा नियमित राहणार आहे.

राज्याच्या दृष्टीने सकारात्मक संकेत

या वर्षीच्या पावसामुळे जलसाठा समाधानकारक झाल्यामुळे राज्याला अनेक बाबतीत लाभ होणार आहे:

शेतीला भरभरून पाणी मिळेल: खरीप हंगामात पाणीटंचाई भासणार नाही.
वीज निर्मितीला चालना: कोयना व इतर जलविद्युत प्रकल्प नियमित सुरू राहतील.
औद्योगिक क्षेत्राला आधार: उद्योगांना आवश्यक असलेला जलसाठा उपलब्ध राहील.
नगरपालिका व ग्रामपंचायतींसाठी सुटसुटीत पाणीपुरवठा योजना राबविता येतील.

निष्कर्ष

महाराष्ट्रातील पावसाळ्याच्या पार्श्वभूमीवर जलसंपदा विभागाने सादर केलेली आकडेवारी राज्यासाठी सकारात्मक चित्र दाखवत आहे. अनेक विभागांत धरणे ७० टक्क्यांहून अधिक भरलेली आहेत, तर काही ठिकाणी साठा ९० टक्क्यांहून अधिक आहे. ही स्थिती शेती, पिण्याचे पाणी, आणि वीज निर्मिती यांसारख्या मूलभूत गरजांची पूर्तता करण्यात अत्यंत मोलाची ठरणार आहे.

राज्य सरकार, जलसंपदा विभाग आणि नागरिकांनी या साठ्याचे योग्य व्यवस्थापन करून पुढील काळातही पाणीटंचाई टाळण्यासाठी सजग राहणे गरजेचे आहे.