Nitrogen-deficiency-पिकातील नत्राची कमतरता: जमिनीतील नत्र कमी होण्याची कारणे ओळखा!
जमिनीतील नत्र कमी होण्याची कारणे आणि त्यावरील उपाय
नत्र हा पिकांच्या वाढीसाठी आणि उत्पादनासाठी अत्यंत महत्त्वाचा अन्नघटक आहे. तो पिकांच्या प्रथिनांच्या निर्मितीमध्ये आणि हरितद्रव्याच्या वाढीसाठी उपयोगी पडतो. मात्र, जमिनीतून नत्राचे प्रमाण कमी झाल्यास पिकांच्या उत्पादनावर विपरीत परिणाम होतो. त्यामुळे नत्राचे व्यवस्थापन योग्य प्रकारे करणे आवश्यक आहे.
नत्राच्या कमतरतेमुळे पिकाची वाढ खुंटते, पाने फिकट पडतात आणि उत्पादनावर परिणाम होतो. त्यामुळे जमिनीत नत्राची कमतरता होण्याची कारणे ओळखून त्यावर प्रभावी उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.
जमिनीतील नत्र कमी होण्याची प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत
मातीची धूप
वारा आणि पाण्यामुळे जमिनीची धूप होते आणि त्यासोबतच नत्रही नष्ट होते. कोरड्या भागात वाऱ्यामुळे तर दमट भागात पाण्यामुळे जमिनीची धूप होते. यामुळे सुपीकता कमी होते आणि नत्राचा साठा वेगाने कमी होतो.
वाहून जाणे
जेव्हा नत्रयुक्त खत मातीच्या पृष्ठभागावर असते आणि जोरदार पाऊस पडतो, तेव्हा हे खत नायट्रेटच्या स्वरूपात वाहून जाते. त्यामुळे नत्र मातीपर्यंत पोहोचत नाही आणि पिकांना त्याचा पुरवठा होत नाही. हे विशेषतः उताराच्या शेतांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळते.Nitrogen-deficiency
अमोनिया बाष्पीकरण
जर युरिया किंवा शेणखत जमिनीत न मिसळता फेकले तर त्याचे अमोनिया वायूमध्ये रूपांतर होते आणि नत्राचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होते. हे विशेषतः उष्ण हवामानात जास्त प्रमाणात घडते. उष्ण हवामान आणि कोरडी माती यामुळे खताचे नुकसान अधिक होते.
लीचिंग
जेव्हा जमिनीतील नायट्रेट स्वरूपातील नत्र जास्त पावसामुळे किंवा जास्त सिंचनामुळे जमिनीच्या खोल थरांमध्ये वाहून जाते, तेव्हा लीचिंग होते. त्यामुळे नत्र भूगर्भातील पाण्यात मिसळते आणि पिकांसाठी अनुपलब्ध होते. हे विशेषतः वालुकामय जमिनीत अधिक प्रमाणात आढळते.
नत्राची योग्य प्रकारे उपलब्धता न झाल्यास त्याचे परिणाम पिकांवर दिसून येतात. नत्राची कमतरता असलेल्या पिकांची पाने फिकट पिवळी पडतात, झाडाची वाढ खुंटते, फुलांची आणि फळांची संख्या कमी होते आणि उत्पादन घटते. त्यामुळे नत्राचा योग्य पुरवठा करणे गरजेचे आहे.Nitrogen-deficiency
नत्र कमी होऊ नये यासाठी उपाययोजना
मृद संरक्षण तंत्रांचा अवलंब करणे
मृद धूप टाळण्यासाठी योग्य पद्धतीने आंतरमशागत करणे, आच्छादन पद्धतीचा वापर करणे आणि वारा अडवण्यासाठी झाडे लावणे आवश्यक आहे. यामुळे मातीची धूप कमी होऊन नत्राचे नुकसान टाळता येते.
खतांचा योग्य वापर करणे
युरिया आणि नत्रयुक्त खतांचा योग्य वापर केल्यास नत्राचे नुकसान टाळता येते. खत मुळांजवळ टाकणे, ठिबक सिंचनाद्वारे खत पुरवठा करणे आणि सेंद्रिय खतांचा वापर करणे हे फायदेशीर ठरते.
जैविक नत्र स्थिरीकरण
शेंगावर्गीय पिकांच्या माध्यमातून जमिनीत नैसर्गिकरीत्या नत्र साठवणे शक्य होते. हे पिके नत्र स्थिरीकरण करणाऱ्या जिवाणूंच्या मदतीने मातीतील नत्राचे प्रमाण वाढवतात. त्यामुळे पुढील हंगामातील पिकांना नैसर्गिक नत्र मिळते.
सेंद्रिय खतांचा वापर
शेणखत, कंपोस्ट, गांडूळ खत आणि हिरवळीचे खत यांचा वापर केल्यास जमिनीत सेंद्रिय नत्राचे प्रमाण वाढते. यामुळे जमिनीची सुपीकता टिकून राहते आणि पिकांना आवश्यक प्रमाणात नत्र मिळते.
शाश्वत नत्र व्यवस्थापन
नत्राचे व्यवस्थापन करताना जमिनीचा प्रकार, हवामान आणि पिकाची गरज लक्षात घेणे गरजेचे आहे. संतुलित खत व्यवस्थापन आणि सुधारित शेती तंत्राचा अवलंब केल्यास नत्राची कमतरता टाळता येते.
नत्र हा पिकांच्या वाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. जमिनीतील नत्र कमी झाल्यास पिकांचे उत्पादन कमी होते आणि शेतकऱ्यांना आर्थिक नुकसान होते. त्यामुळे नत्राचे व्यवस्थापन योग्य प्रकारे करणे गरजेचे आहे. मृद धूप नियंत्रण, जैविक नत्र स्थिरीकरण, सेंद्रिय खतांचा वापर आणि संतुलित खत व्यवस्थापनाच्या माध्यमातून जमिनीतील नत्र टिकवता येते आणि शेती उत्पादन वाढवता येते.
हे पण वाचा : उन्हाळी हंगामात फायदेशीर तेलबिया पीक – सूर्यफूल लागवड कशी कराल?
