Shade Net Farming : पावसाळ्यात शेडनेट शेती खूप फायद्याची
पावसाळ्यात उघड्यावरील भाजीपाल्याचे संकट
पावसाळा सुरू होताच बाजारात टोमॅटो, वांगी, मिरची, कोथिंबीर, मेथी, पालक, मुळा आणि भेंडी यासारख्या भाज्यांची मागणी वाढते. कारण याच काळात श्रावण, गणेशोत्सव, हरितालिका, गौरी-गणपतीसारखे सण साजरे होतात. लोकांची खरेदी वाढते आणि बाजारात भाजीपाल्याला चांगली मागणी असते. मात्र, याच काळात उघड्यावरील शेतीत पावसामुळे रोपांची नासधूस, मातीचे नुकसान, खोडकिडी व रोगराई वाढते. परिणामी, उत्पादनात घट येते आणि बाजारात पुरवठा कमी होतो. त्यामुळे भाजीपाला महाग होतो आणि सामान्य ग्राहकांनाही त्याचा फटका बसतो.
शेडनेट शेती म्हणजे काय?
शेडनेट ही एक संरक्षित शेतीची पद्धत आहे, ज्यामध्ये एक विशिष्ट प्रकारचे जाळी (नेट) लावून त्याखाली भाजीपाला, फुलशेती किंवा रोपे तयार केली जातात. या जाळीमुळे थेट पाऊस किंवा सूर्यकिरण रोपांवर परिणाम करत नाही. त्यामुळे वातावरणीय बदलांचा फटका शेडनेटमध्ये होत नाही.
या संरक्षित पद्धतीमुळे शेतकरी पावसाळ्यातही शेतीचे नियोजन करू शकतात. पावसाचे प्रमाण वाढले किंवा सूर्यप्रकाश जास्त झाला तरीही शेडनेटच्या आत योग्य तापमान व आर्द्रता राखली जाते. त्यामुळे रोपांची वाढ नियमित होते आणि उत्पादनात सातत्य राहते.
शेडनेट शेतीचे फायदे
हवामानाचा परिणाम कमी होतो
उघड्यावरच्या शेतीत वारा, पाऊस, गारपीट यांचा थेट फटका बसतो, पण शेडनेटमुळे ही परिस्थिती टाळता येते.
शेडनेट शेतीमुळे एकसंध वातावरण मिळाल्याने रोपांची वाढ चांगली होते आणि उत्पादन ४०% ते ५०% पर्यंत जास्त मिळते.
उघड्यावरच्या शेतीच्या तुलनेत शेडनेटमध्ये ठिबक सिंचन किंवा स्प्रिंकलरद्वारे पाणी वापरले जाते. त्यामुळे पाण्याचा अपव्यय टळतो.
संरक्षित वातावरणामुळे रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव कमी होतो. यामुळे कीटकनाशकांचा वापरही मर्यादित ठेवता येतो.
वर्षभर कोणत्याही ऋतूत उत्पादन घेता येते. शेतकरी पावसाळ्यात किंवा उन्हाळ्यातदेखील भाजीपाला घेऊ शकतो.
राज्य सरकारकडून शेडनेट उभारणीसाठी अनुदान दिले जाते. ‘महाडीबीटी पोर्टल’वर शेतकऱ्यांनी ऑनलाइन अर्ज करून या योजनेचा लाभ घेता येतो. काही अटी व शर्तींची पूर्तता केल्यास शासनाकडून ५० टक्क्यांपर्यंत अनुदान मिळते.
उदाहरणार्थ, जर शेतकरी १००० चौ. फूट क्षेत्रात शेडनेट उभारतो, तर सरकारकडून त्याच्या खर्चाचा काही मोठा हिस्सा दिला जातो.
शेडनेट शेती केवळ मोठ्या शेतकऱ्यांसाठीच नव्हे, तर अल्पभूधारक शेतकऱ्यांनाही फायदेशीर ठरते. एखाद्या शेतकऱ्याला फक्त १ गुंठ्यात शेती करायची असल्यास, त्यालाही ही योजना लागू होते.
कृषी विभागाची भूमिका आणि जनजागृती
आजही गडचिरोलीसारख्या ग्रामीण जिल्ह्यांत अनेक शेतकऱ्यांना या आधुनिक शेतीविषयी माहिती नाही. त्यांना शेडनेट म्हणजे काय, त्याचे फायदे, अनुदान योजना, अर्ज प्रक्रिया याबद्दल समज नसते. त्यामुळे अनेक शेतकरी या योजनेपासून वंचित राहतात.
कृषी विभागाने गावोगावी जाऊन जनजागृती करावी, शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करावे आणि त्यांना सरकारी योजनांबाबत माहिती द्यावी, अशी गरज आहे. शेडनेटमुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न निश्चित वाढू शकते.
यशोगाथा: शेडनेटमुळे बदललेले जीवन
राज्यातील अनेक शेतकऱ्यांनी शेडनेट शेतीचा अवलंब करून आपले जीवनमान उंचावले आहे. कोणी टोमॅटो, कोणी वांगी, कोणी फुलशेती तर कोणी औषधी वनस्पतींची लागवड करत आहे. अनेक ठिकाणी महिला स्वयंसहायता गटही शेडनेट शेतीत उतरले आहेत.
ही शेती केवळ उत्पन्नवाढीसाठीच नाही, तर रोजगार निर्मितीसाठीही एक उत्तम पर्याय आहे. गावातच उपलब्ध संसाधनांचा वापर करून शेतकरी स्वतःचा व्यवसाय उभारू शकतो.
नियोजनाचा महत्त्वाचा भाग
शेडनेट शेती करताना नियोजन हे खूप महत्त्वाचे आहे. कोणता भाजीपाला कधी लावायचा, कोणत्या सण-उत्सवाच्या आधी पीक तयार करायचं, याचे नियोजन शेतकऱ्यांनी आधीच करून ठेवावे.
बाजारपेठेतील मागणीचा अंदाज घेऊन लागवड केली, तर अधिक नफा मिळू शकतो. यामध्ये कृषी तज्ज्ञ, जिल्हा परिषद, कृषी अधिकारी यांचं मार्गदर्शन उपयुक्त ठरतं.
आज बदलत्या हवामानाच्या परिस्थितीत पारंपरिक शेतीत धोक्याचे प्रमाण वाढले आहे. त्यामुळे शेडनेट शेती ही काळाची गरज आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून शेतकरी कमी जागेत, कमी खर्चात, जास्त आणि गुणवत्तापूर्ण उत्पादन घेऊ शकतो.
शासनाच्या योजनांचा लाभ घेऊन, योग्य मार्गदर्शन घेऊन, जर प्रत्येक शेतकरी थोडं पुढाकार घेतला, तर आपल्या शेतीत नक्कीच क्रांती घडवू शकतो. पावसाळ्यातही आता शेतकरी मालामाल होऊ शकतो – फक्त त्याने योग्य पाऊल उचलायला हवं.
